De hilarische kanten van de regeldrift | Peter van Zijl
Onlangs was ik op de themadag van de Vereniging Netwerk Kindcentra (VNK). Het thema was: ‘Doorpakken, van inspiratie naar creatie’. De middag werd afgetrapt door Daan Quakernaat, spreker en inspirator. Hij liet op hilarische wijze zien hoe we verzeild zijn geraakt in een wereld waar alle risico’s moeten worden uitgebannen en waar maatregelen worden bedacht vanachter bureaus. Een check van hoe maatregelen uitwerken in de praktijk ontbreekt meestal, laat staan dat onzinnige regels worden aangepast.
Een geweldige illustratie hiervan was zijn zoektocht naar wat toch die witte touwen op de daken waren, waar hij vanuit zijn appartement op Hoog Catharijne op uitkeek. Hij ging op onderzoek uit en kwam terecht in de wondere wereld van valpreventie. De witte touwen bleken bedoeld te zijn als bescherming tegen vallen vanaf de daken (‘struikeltouwen eigenlijk’). Daar stonden dan gele bordjes bij met ‘pas op, valgevaar’. En naar die daken zijn kooitrappen gebouwd, waardoor men dan veilig naar het dak kan klimmen. Alleen jammer dat je dan niets kunt meesjouwen omdat die kooi te smal is. En dus gebruiken de bouwvakkers gewoon hun eigen ladders. Dit hele betoog liet regelzuchtig Nederland weer eens op zijn smalst zien. Volledig losgezongen van de praktijk, bedacht achter een bureau en volledig zinloos. Maar het kost wel klauwen vol geld.
In de sector kinderopvang weten we er alles van: alle risico’s moeten worden uitgebannen met formulieren, lijstjes, procedures en vergunningen. Quakernaat hield het publiek een spiegel voor en vroeg naar onze rol in de regelzucht. Zijn we een schild (houden we de regels zoveel mogelijk weg van onze professionals?), voldoen we met tegenzin aan de regels of draaien we zelfs helemaal mee in het frame van controle?
In Nederland hebben we een incidentenpolitiek: als er iets gebeurt, willen we met regels voorkomen dat het nog eens gebeurt. Maar incidenten en ongelukken horen bij het leven, betoogt Quakernaat. Hoe moet het dan wel? Natuurlijk zijn er regels nodig, maar vindt daar een balans in, zegt hij. Vraag het de professionals want zij weten hoe ze een probleem moeten oplossen.
Tegenover de manager/ambtenaar die vanachter het bureau deels zinloze regels zit te verzinnen, zette hij het beeld neer van de kathedraal van Reims. Hij vroeg zich af: hoe is het mogelijk dat ze in de Middeleeuwen dit fenomenale bouwwerk wisten neer te zetten? De middeleeuwers hadden nauwelijks gereedschap maar konden alles. Quakernaat vertelde dat ze begonnen vanuit een droom om een grote en prachtige plek te creëren voor religieuze samenkomsten. Met vallen en opstaan gingen ze aan de slag. Ging het mis, dan was het huilen, bidden, collecteren en opnieuw beginnen. En uiteindelijk kregen ze het voor elkaar. Want ze sloten geen risico’s uit en als ze een probleem tegenkwamen, losten ze dat gaandeweg op.
De moraal van dit verhaal: je leert door tegenslag en pijn. Fouten maken is nodig. Als het fout gaat, kun je bedenken: hoe kunnen we dit beter doen? We moeten morele moed tonen. Stop met die eindeloze controle en het vooraf uitbannen van ieder risico. Stop met het controle nastreven waar dat onmogelijk is. En houd op met incidentenpolitiek, de maakbaarheid en het creëren van alsmaar meer regels.
Zijn verhaal bracht veel herkenning in de zaal. Veel gegrinnik om zijn voorbeelden die lieten zien in welke idiote wereld we inmiddels leven. Maar op die VNK-dag zag ik ook hoe we in de kinderopvang en onderwijs tot innovatie komen. Neem de integrale kindcentra. Daar wordt veel geworsteld met verschillen in wet- en regelgeving voor kinderopvang en onderwijs. Door het buigen en duwen van regels, ontstaan er nieuwe praktijken en innovatie. Die eerst gehandhaafd maar daarna vaak ook gedoogd worden en uiteindelijk kunnen leiden tot bijstelling in de wet- en regelgeving.
Neem de peuterkleutergroep. Formeel past deze niet binnen de Wet kinderopvang. In de praktijk wordt er in het hele land hiermee geëxperimenteerd vanuit de gedachte dat de knip bij vier jaar te groot is en kinderen gebaat zijn bij een doorgaande lijn. Nu zie je regelmatig dat de GGD constateert dat de regels worden overtreden maar dat de gemeente niet handhaaft omdat ze overtuigd worden van de pedagogische visie achter de peuterkleutergroep. Uiteindelijk mag je hopen dat de peuterkleutergroepen over niet al te lange tijd wettelijk zijn toegestaan.
Innovatie komt voort uit dromen en uit frustratie met de huidige praktijk. Verlaat het huidige speelveld en kijk wat je nodig hebt om iets te doorbreken. Blijf dus dromen en laat je niet weerhouden door angst en regelgeving.
Peter van Zijl (49) is vader van drie dochters en jarenlang klant van de kinderopvang geweest. Hij werkt bij SDB Groep om samen met IKC’s software te ontwikkelen zodat kinderopvang en basisonderwijs optimaal samen kunnen werken. Peter gaat graag de dialoog aan.
